Usulü Fıkhın Tarihçesi

Usulü Fıkhın Tarihçesi


214-: Şer'î hükümlerin ilk mübelliği Resulü Ekrem (sallâllahü aleyhi vesellem) efendimizdir. Mazhar olduğu vehy ve ilham sayesinde dinî hükümleri ashabı kiramma tebliğ etmiş, kudsî hayatının dünyadaki son günlerine yakın âyeti kerimesi nazil olarak şeriati

islâmiyenin mertebei kemale erdiği kendisine tarafı ilâhîden tebşir bu-yurulmuştu.

Resulü Ekrem Hazretleri vahyi ilâhiye mazhar, bu cihetle dini İsla-mm bir şarii, bir muazzam naşiri olduğundan bütün dinî hükümlere, de­lillere şüphe yok ki, muttâü idi. Onun ulvî huzurundan feyz alan asha­bı güzîn dahi şer'î deüllerin, hükümlerin ledüniyyatına muttali, bu hu­susta yüksek bir lisan melekesini hâiz idiler. Eshabı kirama mülâki olup «tabiin.» unvanını alan bir çok âlî zevat da zamanı saadete yakın bir asır­da dünyaya gelmiş, eshabı güzinden ders almış, Arap lisanının dekayiki-ne güzelce vâkıf bulunmuş oldukları cihetle onlar da şer'i şerifin delil­lerine, hükümlerine pek mükemmel aşina bulunuyorlardı. Binaenaleyh bunların bu feyizli zamanlarında fıkh ve usulü fıkh, bir ilim şeklinde bir takım kavait ve nazariyat ile mesailden müteşekkil müdeyyen bir hâlde değildi.

215 - ; Tabiînin son zamanlarına doğru islâm muhiti pek ziyade genişlenmeye başlamış, muhtelif ırklara mensup bir çok kavimler, islâ­miyet şerefini ihraz etmiş idi. Bunlar, Kur'am mübinin havas ve meza-yasma muttali olmak ihtiyacında idiler. Çünkü bu sayede dinî hüküm­lere bihakkın vâkıf olabileceklerdi, içtimaî hâdiseler günden güne artı­yor, muhtelif cereyanlar' yüz gösteriyor, bir çok meseleler hâl ve izaha muhtaç bulunuyordu.

işte bu ilcaat neticesinde islâm ulemasının harikulade mesaisi te­celli etmeğe başlamış, bir çok ilimler tedvin edilmiş, en başta olmak üze­re hadis, fıkh, usulü fıkh ilimleri müdevven bir. hâle gelmiştir.

216 -: Fukaha ve müçtehidîn namını alan ve yüksek zekâîarile. bilgilerile birer harikai kemalât unvanına bihakkın lâyık olan bir kısım islâm âlimlerinin dinî ilimler sahasında gösterdikleri muvaffakiyetler her türlü tasavvurların fevkindedir.

Ahkâmı fıkhiyeyi kitaplara, kitapları bablara, babları fasıllara taksim ederek bunları tilmizlerine takrir ile zapt ettiren ilk zat, imamı Âzam, Ebû Hanîfe (rahmetullahı aleyh) hazretleridir. Bu cihetle fıkhı mesaili ilim hâlinde ilk tedvin eden büyük üstad, imamı Âzam ile onun pek kıymetli, dirayetli tilmizleridir.

Usulü fıkh ilminin bir kısım kaidelerini, menahicini, mesailini ilk tesis eden zat da imamı Âzamin en yüksek tilmizi olan İmamı Ebû Yû­suf Hazretleridir. Şu kadar var ki bu ilme dair bir kitap telif etmemiş­tir. Bu ilme dair ilk kitap yazmak gerefi imamı Şafiî (rahmetullahi aleyh) hazretlerine aittir.

217 -: Mua.hharan usulü fıkha dair pek büyük mufassal mücelle-dat vücuda getirilmiştir. Bu eserlerin bir kısmında en ziyade ilmi kelâm meseleleri üzerinde tatbikat yapılmış, aklî istidlal cihetine fazla tema­yül gösterilmiştir. Şafiî âlimleri bu tarzı daha ziyade iltizam ettikleri için bu kısma (Mütekellimîn ve Şafiiye mesleği) veya (Usulü Şafüye) denilmiştir.

Usul kitaplarının diğer bir kısmında ise daha ziyade fıkhî mesele­ler hakkında usul kaidelerinin tatbikatına ehemmiyet verilmiş, bu kai­deler en ziyade nüketi fıkhiye üzerine bina kılınmıştır, Hanefî fukahası da bu kısmı daha ziyade iltizam ettiğinden bu tarza da (fukaha ve Ha-nefiyye mesleği) veya (Usulü Hanefiyye) adı verilmiştir.

Daha sonra bazı âlimler de bu iki tarzı cem ederek o veçhile usule dair kitaplar telif etmişlerdir.

Usulü Hanefiyye, Usulü Şafiiyyeye nazaran daha müşküldür. Fa­kat hukuku islâmiyenin mükemmel surette anlaşılmasına daha elveriş­lidir.

218 -: Fukaha mesleği üzerine yazılan usul kitaplarının en meş­hurları şunlardır :

(1) : (Kitabülusul) : Hassaf adile mâruf olan Ahmed ibni Ebi Be­kir Elrazînin eseridir.

(2) : (Esrarı Debusî) : Kadı Ubeydullah Ebu Zeyd Debûsînin ese­ridir.

(3) : (Usulü pezdevi) : Maveraünnehîr ulemasından imam Fahrül-islâm Aliyyi Pezdevînin eseridir.

(4) : (Usul Ebil Yüsr) : Fahrülislâm Ebül Yüsr Pezdevînin ese­ridir.

(5) : (Usulü Serehsî) : imam Şemsüddin Muhammedi Serehsînin eseridir.

(6) : (Mizanülusul) : Ebubekir Alâeddini Semerkandînin eseridir.

(7) : (Menar) : imam Hâfızüddin Abdullahi Nesefînin eseridir.

219 -: Mütekellimîn mesleği üzerine yazılan usul kitaplarının en me§hurları da gunlardır:

(1) ; (Umd) : Mutezile imamlarından Abdülcebbarın eseridir.

(2) : (Mutemed) : Umd'ün şerhidir. Müellifi yine Mutezile imam­larından Ebül Hüseyni Basrîdir.

(3) : (Burhan) : Iraamülhareraeyn Ebül Mealinin eseridir.

(4) : (Müstesfa) : îmam Mühammed Gazalinin eseridir.

(5) : (Mahsul) : Fahrüddin Mühammed Razî'nin eseridir.

(6) : (İhkâmulahkâin) : Seyfüddin Aliyyi Amidî'nin eseridir.

220 -: Funaka mesleği ile mütekellimîn mesleğini cem eden usul kitaplarının en meşhurları da şunlardır:

(1) : (Bediünnizam,.) : İbnüssaatî denilen İmam Muzafferüddin Ahmedi Bağdadî'nin eseridir.

(2) : (Tenkih) : Buharaü Sadrüşşerianın eseridir. Bunun şerhi «Tavzih» dir. Bunun haşiyesi de Taftazanînin eseri olan «Telvih» tir.

(3) : (Tahrir) : iskenderiyeli îmam Kemalüddin Ibni Hümamın eseridir.

(4) : (Minhacülvusul ilâ ümilusul) Beyzavî'nin eseridir.

Kazı Nasırüddin Abdullah

(5) : (Füsuîül bedaî) : Şemsüddin Ahmed Fenarî'nin eseridir.

(6) : (Müntehelvusul. Muhtasan münteha) : Bu iki eser Cemalüd-din ibni Hacib'in eseridir.

(7) : (Mirkat ve şerhi Mir'at) : Mühammed Molla Hüsrev'in ese­ridir.

Bu zatların teracimi ahvâli için (Tabakatül Fukaha) kısmına mü­racaat!.
USULÜ FIKHA'DAİR ISTILAHLAR